12 Ιανουαρίου 2009

ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΟΛΕΜΗΣ
Λύρα. Ανθολογία της νεωτέρας ελληνικής ποιήσεως, υπό Ιωάννου Πολέμη,

Εν Αθήναις, Ελληνική Εκδοτική Εταιρεία 1910, σελ. 328.
Η ανθολογία Λύρα. Ανθολογία της νεωτέρας ελληνικής ποιήσεως, υπό Ιωάννου Πολέμη, Εν Αθήναις, Ελληνική Εκδοτική Εταιρεία 1910, ανατυπώθηκε το 1919, με ασήμαντες διαφορές από την πρώτη έκδοση.[1] Ίσως η επανέκδοσή της μπορεί να θεωρηθεί δείκτης της αναγνωστικής απήχησης που είχε η ανθολογία.

Τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία της ανθολογίας
Ο Ιωάννης Πολέμης (1862-1924), θεωρούμενος σήμερα ελάσσων ποιητής της γενιάς του 1880, ήταν, το 1910, στην ηλικία των 48 ετών, ένας από τους καταξιωμένους και ιδιαίτερα αγαπητούς στο αναγνωστικό κοινό της εποχής ποιητές. Μέχρι τότε είχε δημοσιεύσει τις 6 από τις συνολικά 9 ποιητικές συλλογές του (Ποιήματα, 1883· Χειμώνανθοι, 1888· Αλάβαστρα, 1900· Κειμήλια, 1904· Εξωτικά, 1905· Το παληό βιολί, 1909), ένα βιβλίο με ποιήματα για παιδιά (Τα πρώτα βήματα, 1904) και 2 θεατρικά έργα (Ο τραγουδιστής, 1893 και Ο βασιλιάς Ανήλιαγος, 1910).[6] Στο συνταγμένο από τον ίδιο βιογραφικό σημείωμά του στην ανθολογία διαβάζουμε επίσης ότι «συνέθεσε […] τα εξής δράματα: Το Όνειρον, το Εικόνισμα, Στην άκρη του κρεμνού, το Στοίχημα, το Μαγεμένο ποτήρι, Του βίγκας, Ο Πτωχοπρόδρομος» (σ. 258). Συνεπώς η ανθολογία του μπορεί να συνδεθεί με την πρόθεση ενός αναγνωρισμένου ποιητή να επικοινωνήσει με το ευρύ κοινό, συστήνοντάς του τον κανόνα της παλαιότερης και σύγχρονης ελληνικής ποίησης.
Στις 328 σελίδες της ανθολογίας του ο Πολέμης κατατάσσει τους 69 συνολικά ανθολογημένους ποιητές σύμφωνα με τη χρονολογική τους σειρά, επειδή με τον τρόπο αυτό, όπως εξηγεί στο σύντομο και άτιτλο προλογικό σημείωμά του, «ηθελήσαμεν […] να υποδείξωμεν την εξέλιξιν και τας διαφόρους φάσεις της νεωτέρας Ελληνικής ποιήσεως κατά τε την μορφήν του στίχου ως και κατά την μορφήν της φράσεως» (σ. 6). Όπως η, κατά 12 χρόνια μεταγενέστερη, ανθολογία Οι νέοι του Τέλλου Άγρα (1922), έτσι και η ανθολογία του Πολέμη μπορεί να χαρακτηριστεί μια λόγια ανθολογία. Συγκεκριμένα, επιχειρώντας μια γενική σύγκριση ανάμεσα στην ανθολογία του Πολέμη και τις ανθολογίες του 19ου αιώνα αλλά και τις λίγο-πολύ σύγχρονές της ανθολογίες, δηλαδή τις ανθολογίες των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, είναι εύκολο να οδηγηθούμε στη διαπίστωση ότι η ανθολογία του Πολέμη αποτελεί λόγια ανθολογία. Αυτό καταδεικνύεται από γνωρίσματά της όπως το προλογικό σημείωμα του ανθολόγου (αν και άτιτλο και σχετικά μικρής έκτασης), η χρονολογική κατάταξη των ποιητών (και όχι η κατάταξη των ποιημάτων σε θεματικές κατηγορίες), τα συνταγμένα από τον επιμελητή εργοβιογραφικά σημειώματα και οι φωτογραφίες των περισσότερων ποιητών. Μάλιστα το σημείωμα του Πολέμη στο τέλος της ανθολογίας, «Μη δυνηθέντες, παρ' όλας τας προσπαθείας μας, να εύρωμεν τας εικόνας μερικών εκ των ποιητών τών εν τη ανθολογία περιληφθέντων, ηναγκάσθημεν να παραλείψωμεν αυτάς» (σ. 323), φανερώνει τη συστηματική μέριμνά του να πλουτίσει την ανθολογία με στοιχεία πραγματολογικής τεκμηρίωσης, τα οποία μαρτυρούν τον προσωπικό και έντεχνο χαρακτήρα της ανθολογημένης ποίησης. Συνολικά, η λόγια ταυτότητα της ανθολογίας του Πολέμη δείχνει τη γενικότερη ροπή, η οποία χαρακτηρίζει την ποίηση των αρχών του 20ού αιώνα, προς ένα, κατά κύριο λόγο ειδικό, λόγιο κοινό. Αυτή η ροπή θα ενισχύεται ολοένα και περισσότερο στα επόμενα χρόνια.
Με τη χρονολογική κατάταξη των ποιητών ο Πολέμης ακολουθεί το ιστορικό ανάπτυγμα της ελληνικής ποίησης σε διάστημα λίγο μεγαλύτερο του ενός αιώνα, από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι την εποχή του. Προκειμένου να φανούν οι προτιμήσεις του Πολέμη σε ό,τι σήμερα ονομάζουμε νεότερη ποιητική παράδοση, είναι σκόπιμο να χωρίσουμε τους ανθολογημένους ποιητές σε ομάδες, ακολουθώντας την, λίγο-πολύ ισχύουσα έως σήμερα, ιστορικογραμματολογική κατάταξη της ποίησης από το τέλος του 18ου μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Με αυτό το σκεπτικό, στην ανθολογία του Πολέμη μπορούμε να διακρίνουμε τις εξής ομάδες: α) οι πρόδρομοι, β) οι Επτανήσιοι ποιητές του 19ου αιώνα (Επτανησιακή Σχολή), γ) οι Αθηναίοι ποιητές του 19ου αιώνα (Πρώτη ή παλαιά αθηναϊκή σχολή), δ) οι ποιητές της γενιάς του 1880, αλλά και άμεσοι επίγονοί της. Για την κάθε ομάδα ποιητών καταγράφονται ο αριθμός των ποιητών, ο αριθμός των ανθολογημένων ποιημάτων και ο αριθμός των σελίδων που αυτά καταλαμβάνουν. Για τον κάθε ποιητή καταγράφεται ο αριθμός των ανθολογημένων ποιημάτων του. Σε κάθε ομάδα οι ποιητές κατατάχθηκαν σύμφωνα με τη χρονολογία γέννησής τους.