11 Αυγούστου 2016

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ





Μια ανησυχητική πραγματικότητα στο σύγχρονο σχολικό περιβάλλον είναι η αυξητική τάση των προβλημάτων συμπεριφοράς των μαθητών και η εμφάνιση φαινομένων επιθετικότητας και βίας. Τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού εκδηλώνονται με μεγαλύτερη συχνότητα στο δημοτικό και στο γυμνάσιο και μειώνονται στο λύκειο. Οι μισοί από τους μαθητές θύματα βίας δεν αναφέρουν το γεγονός, ενώ οι υπόλοιποι το αποκαλύπτουν σε φίλους τους και λιγότερο στους εκπαιδευτικούς ή τους γονείς τους.
Στο σχολικό πλαίσιο ανάλογα με τα μέσα που χρησιμοποιεί ο δράστης για να βλάψει το θύμα ο σχολικός εκφοβισμός έχει διάφορες μορφές ως εξής:
α) σωματική βία: όπου ο θύτης μεταχειρίζεται φυσική βία όπως χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές, βανδαλισμούς, κλοπές, σωματικές πράξεις που ταπεινώνουν, βίαιο παιχνίδι,
β) λεκτική βία: όπως αρνητικά σχόλια πειράγματα για την εμφάνιση, το ντύσιμο, τις πράξεις κουτσομπολιά, αποξένωση από την ομάδα, βρισιές, απειλές, προσβολές παρενόχληση με τηλεφωνήματα, e-mail και απειλητικά γράμματα,
γ) βία έναντι αντικειμένων: όπως καταστροφές αντικειμένων, (οι μαθητές μουντζουρώνουν, γδέρνουν και σπάνε αντικείμενα του σχολείου),
δ) ψυχολογική βία: όπως προκλητικές τάσεις, επιθετικά πειράγματα με σκοπό τη γελοιοποίηση, την απομόνωση και το στιγματισμό και άμεσες ή έμμεσες απειλές και εκφοβισμοί.
Ως συνηθέστερη μορφή σχολικού εκφοβισμού διεθνώς και στην ελληνική πραγματικότητα έχει καταδειχθεί ο λεκτικός.
Παρέμβαση στο σχολικό πλαίσιο
Τα αυξημένα ποσοστά διαταρακτικών και επιθετικών συμπεριφορών έχουν πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις στο σχολικό χώρο και μπορεί να δημιουργήσουν αρνητικό κλίμα, να παρεμποδίσουν τη διαδικασία της μάθησης και τις σχέσεις των εμπλεκομένων στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Οι σύγχρονες θεωρήσεις υποστηρίζουν ότι τα προβλήματα συμπεριφοράς είναι «εκπαιδευτικά» ή και «οικογενειακά» προβλήματα και είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζονται εκεί όπου εμφανίζονται δηλαδή στο σχολείο με εκπαιδευτικές παρεμβάσεις συγχρόνως με το σπίτι – οικοσυστημική προσέγγιση (Καλαντζή Αζίζι, 1985, Cooper & Upton, 1990).
Σύμφωνα με τους Walker κ.ά. (1994), ο σχεδιασμός ενός προγράμματος παρέμβασης για την εξάλειψη των φαινομένων επιθετικής συμπεριφοράς είναι πιο πιθανό να έχει θετικά αποτελέσματα, αν γίνει μέχρι την ηλικία των 8 ετών, ενώ σε αντίθετη περίπτωση όταν δηλαδή η προβληματική συμπεριφορά δεν αντιμετωπιστεί μέχρι αυτή την ηλικία, γίνεται ανεκτική και κατά συνέπεια είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί.
Ο καθοριστικός ρόλος του Διευθυντή της σχολικής μονάδας
Τα εκπαιδευτικά παρεμβατικά προγράμματα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς εφαρμόζονται κυρίως σε τρία επίπεδα:
α) σε ατομικό επίπεδο, μέσω εξατομικευμένων παρεμβάσεων,
β) σε επίπεδο τάξης και
γ) σε επίπεδο συστήματος ολόκληρης της σχολικής κοινότητας, μέσω της εφαρμογής μιας σχολικής πρακτικής για την πρόληψη και αντιμετώπιση των προβλημάτων ή διαταραχών (Rigby, 2004, Thompson, et al., 2002).
Ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας μπορεί;
Να αναπτύξει κλίμα συνεργασίας με τους μαθητές και να διασφαλιστεί ότι κάθε εκπαιδευτικός ή μαθητής έχει τη δυνατότητα να εκφράζεται ελεύθερα, ενώ παράλληλα του παρέχονται ευκαιρίες εκτόνωσης μέσω της συμμετοχής σε συζητήσεις για θέματα βίας ή τη διοργάνωση εκδηλώσεων (ποτιστικών, αθλητικών κ.ά.).
Να φροντίσει για την υλοποίηση και εφαρμογή προγραμμάτων που αναπτύσσουν στους μαθητές την αυτοεκτίμηση, την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, τη γνώση και ικανότητα έκφρασης των δικαιωμάτων τους και τους εκπαιδεύουν σε στρατηγικές και τεχνικές ελέγχου της συμπεριφοράς, των συναισθημάτων τους, τους εξασκούν στην απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων και τους εκπαιδεύουν στην ενσυναίσθηση και στην ικανότητα κατανόησης του τρόπου σκέψης του άλλου και συμμετοχικής επίλυσης προβλημάτων (Μόττη-Στεφανίδη & συν., 2004).
Να διασφαλίσει τη σαφήνεια των σχολικών κανόνων και των ορίων, μέσω προγραμμάτων ή δραστηριοτήτων. Οι σχολικοί κανόνες που εφαρμόζονται είναι σημαντικό να απορρέουν από τη φυσική εσωτερική λειτουργία του σχολείου, να διατυπώνονται και να γνωστοποιούνται σ’ όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας και να αναθεωρούνται με την πάροδο του χρόνου, όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο (Mayer, 1995, Μαυρογιώργος, 1995).
Να παρεμβαίνει  στις δράσεις που ενισχύουν την επιτήρηση όλων των σχολικών χώρων.
Να φροντίζει για την εφαρμογή προγραμμάτων ενδοσχολικής επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών σχετικά με την κατανόηση της αποκλίνουσας συμπεριφοράς στο χώρο του σχολείου, την αξιολόγηση και την αντιμετώπισή της. Οι εκπαιδευτικοί είναι απαραίτητο να εκπαιδευτούν να μη λειτουργούν αυτόνομα στη σχολική τάξη, αλλά ως μέλος μίας διεπιστημονικής ομάδας που θα περιλαμβάνει το Διευθυντή, τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς, αλλά και τους ειδικούς επιστήμονες.
Οι παρεμβάσεις στο χώρο του σχολείου που αποσκοπούν στη μείωση του σχολικού εκφοβισμού επιβάλλεται να μην στοχεύουν μόνο σε ατομικό επίπεδο, αλλά να ακολουθείται η συστημική προσέγγιση που περιλαμβάνει όλα τα επίπεδα που κινούνται τα παιδιά, δηλαδή το σχολείο, την οικογένεια και την κοινότητα (Espelage & Swearer, 2003).
Οι Διευθυντές των δημοτικών σχολείων, αλλά και όλα τα υπόλοιπα διοικητικά στελέχη της εκπαίδευσης είναι απαραίτητο να είναι ποιοτικά εκπαιδευμένοι στους τρόπους και στις διαδικασίες διαχείρισης παιδιών που εμφανίζουν προβλήματα συμπεριφοράς. Παράλληλα να διαθέτουν δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων, αφού ειδικότερα ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας είναι αυτός που θα διαμορφώσει το θετικό σχολικό κλίματος επικοινωνίας, διαλόγου και εμπιστοσύνης, οικοδομώντας συνεργατικές σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών, γονέων και μαθητών, που είναι δυνατό να οδηγήσουν στην απαλοιφή του εκφοβισμού. 
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Καλαντζή – Αζίζι, Α. (1985). Εφαρμοσμένη κλινική ψυχολογία στο χώρο του σχολείου. Αθήνα.
Καλαντζή-Αζίζι, Α. & Ζαφειροπούλου, Μ. (Επιμ.) Προσαρμογή στο Σχολείο, Πρόληψη και Αντιμετώπιση στο Σχολείο. Αθήνα. Ελληνικά Γράμματα.
Μαλικιώση-Λοίζου, Μ. (2001). Η Συμβουλευτική Ψυχολογία στην Εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ματσόπουλος, Α. (2008). Σεμινάρια Εκπαίδευσης Διευθυντών Σχολείων, Διευθυντών Γραφείων Πρωτοβάθμιας & Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Αθήνα & Χανιά Κρήτης: Οργάνωση Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
Μαυρογιώργος, Γ. (1995). Ασκήσεις στην άσκηση βίας στο σχολείο. Σύγχρονη Εκπαίδευση, 81, 15-18.
Μόττη-Στεφανίδη, Φ., Παπαθανασίου, Α. Χ., & Λαρδούτσου, Σ. (2004).  Διαταρακτική και επιθετική συμπεριφορά. Στο Α. Καλαντζή-Αζίζι & Μ. Ζαφειροπούλου (Επιμ.). Προσαρμογή στο Σχολείο. Πρόληψη και αντιμετώπιση δυσκολιών (σσ. 255-286). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Παντελιάδου Σ. & Πατσιοδήμου Μ. (2000). Απόψεις και κίνητρα των εκπαιδευτικών σχετικά με την επιμόρφωσή τους στην ειδική αγωγή. Στο Πρακτικά του VI Συνεδρίου «Σύγχρονη έρευνα στις Επιστήμες της Αγωγής της Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου. Λευκωσία: Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Χατζηχρήστου, Χ. & Hopf, D. (1991). Προβλήματα συμπεριφοράς και σχολικής επίδοσης μαθητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των εκπαιδευτικών. Στο Παιδαγωγική Επιθεώρηση 14 – 15/91, 106 – 143.
Ξενόγλωσση
Boulton, M. J., Καρέλλου, Ι., Λανίτη, Ι., Μανούσου, Β., & Λεμονή, Ο. (2001). Επιθετικότητα και θυματοποίηση ανάμεσα στους μαθητές των ελληνικών Δημοτικών σχολείων. Ψυχολογία, 8 (1), 12-29.
Cooper, P. & Upton, G. (1990) An ecosystemic approach to emotional and behavioural difficulties in schools. Educational Psychology, 10, (4), 301-322.
Espelage, D., & Swearer, S.M. (2003). Research on school bullying and victimization: what we learned and where do we go from here? School Psychology Review, 32 (3), 365-383.
Mayer, G.R. (1995). Preventing Antisocial Behavior in the Schools. Journal of Applied Behavior Analysis, 28 (4), 467-478.
Rigby, K. (2004). What is to be done about bullying? In J. Wearmouth, R. Richmond, & T. Glynn (Eds.), Addressing pupils’ behaviour, pp.363-382. London: David Fulton.
Stevens, V. P. Van Oost & Lise De Bourdeaudhuij (2000). The effects of an antibullying intervention programme on peers’ attitudes and behaviour. Journal of Adolescence 23, 21-34.
Walker, H.M. (1997). The acting out child: Coping with classroom disruption. Longmont, CO: Sopris West.
Walker, H.M., Colvin, G. and Ramsey, E. (1994). Antisocial behavior in schools: Strategies and best practices. Pacific Grove, CA: Brooks / Cole.