Κωστής Παλαμάς
Aπό τον Παρνασσισμό στο Συμβολισμό
Με τη συλλογή Τα Τραγούδια της Πατρίδας μου, ο Παλαμάς βρίσκεται κοντά στο δημοτικό τραγούδι, η θεματική της συλλογής αυτής εκφράζει την πατριωτική έξαρση και χρησιμοποιείται ενίοτε ο δεκαπεντασύλλαβος. Στο ποίημα «Ψυχή» από τη συλλογή Τα μάτια της ψυχής μου διαφαίνεται ήδη η τάση του ποιητή να εναρμονίσει τις ανώτερες έννοιες με τη μορφή του δημιουργήματός του. Τα ποιήματα «Η φύσις κρύβει» και ιδιαιτέρως τα «Μαγιοβότανα» από τη συλλογή Ίαμβοι και Ανάπαιστοι[7] προαναγγέλλουν κατά κάποιον τρόπο το «Δωδεκάλογο του Γύφτου». Στο ποίημα «Μαγιοβότανα» και στον επικό «Δωδεκάλογο» κυριαρχεί το σύμβολο του πλάνητος ποιητή/ καλλιτέχνη που ζει εξόριστος από την κοινωνία. Στα σονέτα του Παλαμά που έχουν επιλεγεί από όλες τις ποιητικές συλλογές του διακρίνονται επίσης τα θέματα του έρωτα, του καθημερινού στοιχείου, του οικείου χώρου και η έκφραση του συναισθήματος. Αυτό όμως που χαρακτηρίζει κυρίως την ποίηση του Παλαμά είναι η επιδίωξη εναρμόνισης του λόγου με το ρυθμό (βλ. και Πολίτου-Μαρμαρινού 1976). Η ενασχόληση αυτή εκφράζεται εύστοχα σ' ένα τετράστιχο του «Δωδεκάλογου»: «Καθώς δένω και το Λόγο,/δαίμονα και ξωτικό,/ στο χρυσό το δαχτυλίδι,/ στο Ρυθμό» (Λόγος τρίτος, τετράστιχο 7). Η Παλαμική ποιητική εξελίσσεται προχωρώντας από τον Παρνασσισμό στο Συμβολισμό. Η τεχνική του Συμβολισμού αφορά στη χρήση μιας συγκεκριμένης εικονοποιίας για να εκφραστούν αφηρημένες ιδέες και συναισθήματα (Chadwick 1981, βλ. http://www.komvos.edu.gr/diaglossiki/REVMATA/Symbolismos/Symboli...). Ο συμβολιστής ποιητής ως αντιπρόσωπος ενός υπερβατικού κόσμου, είναι σε θέση να συλλάβει, έστω και φευγαλέα, ορισμένα μηνύματα ή οράματα, τα οποία υποβάλλει εμμέσως με την ποίησή του.
Η εξέλιξη αυτή στην ποιητική του Παλαμά γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στο «Δωδεκάλογο του Γύφτου», όπου η ποίηση χρησιμοποιείται για την υποβολή ιδεών. Το βιολί στο «Δωδεκάλογο» είναι το σύμβολο της μουσικής που ο ποιητής συνδέει με την τέχνη του ενώ ο Γύφτος συμβολίζει τον υπερ-καλλιτέχνη. Με το βιολί του, δηλαδή τη μουσική και την ποίηση, θα επιδιώξει να αναγεννήσει τον κόσμο και να αναδημιουργήσει τα φθαρμένα είδωλα του πολιτισμού που είχε ήδη καταρρίψει λόγω της αναποτελεσματικότητάς τους (αγάπη, θρησκεία, πατρίδα, αρχαιότητα, γκρεμίζονται για να αναδημιουργηθούν). Έτσι ο Γύφτος δηλώνει ευθαρσώς «δε γνωρίζω από θρησκείες,/ μήτε σκύβω σε θεούς» (Λόγος Τρίτος, τετράστιχο 26) , αλλά «[…] Ξέρω/ την πανώρια μουσική/ θα τη ζήσης θεία μαζί μου/ στο δικό μου το βιολί» (Λόγος Τρίτος, τετράστιχο 15). Στον τέταρτο Λόγο «Ο Θάνατος των Θεών», ο ποιητής τιμά την έμπνευσή του με αναφορές στην ποίηση του Leconte de Lisle (ο λόγος του οποίου προβάλλει αυτούσιος ως motto στην αρχή και δημιουργικά ενσωματωμένος στα τετράστιχα 7 και 8, στ. 58-65). Την πορεία του Παλαμά από τον Παρνασσισμό στο Συμβολισμό ακολουθεί και ο ποιητής Ιωάννης Γρυπάρης, ο οποίος στη συλλογή του Σκαραβαίοι και Τερακότες ακολουθεί τις επιταγές του Παρνασσισμού, ενώ στις ποιητικές συλλογές Ιντερμέδια και Ελεγεία βρίσκεται εγγύτερα στο Συμβολισμό.
Με τη συλλογή Τα Τραγούδια της Πατρίδας μου, ο Παλαμάς βρίσκεται κοντά στο δημοτικό τραγούδι, η θεματική της συλλογής αυτής εκφράζει την πατριωτική έξαρση και χρησιμοποιείται ενίοτε ο δεκαπεντασύλλαβος. Στο ποίημα «Ψυχή» από τη συλλογή Τα μάτια της ψυχής μου διαφαίνεται ήδη η τάση του ποιητή να εναρμονίσει τις ανώτερες έννοιες με τη μορφή του δημιουργήματός του. Τα ποιήματα «Η φύσις κρύβει» και ιδιαιτέρως τα «Μαγιοβότανα» από τη συλλογή Ίαμβοι και Ανάπαιστοι[7] προαναγγέλλουν κατά κάποιον τρόπο το «Δωδεκάλογο του Γύφτου». Στο ποίημα «Μαγιοβότανα» και στον επικό «Δωδεκάλογο» κυριαρχεί το σύμβολο του πλάνητος ποιητή/ καλλιτέχνη που ζει εξόριστος από την κοινωνία. Στα σονέτα του Παλαμά που έχουν επιλεγεί από όλες τις ποιητικές συλλογές του διακρίνονται επίσης τα θέματα του έρωτα, του καθημερινού στοιχείου, του οικείου χώρου και η έκφραση του συναισθήματος. Αυτό όμως που χαρακτηρίζει κυρίως την ποίηση του Παλαμά είναι η επιδίωξη εναρμόνισης του λόγου με το ρυθμό (βλ. και Πολίτου-Μαρμαρινού 1976). Η ενασχόληση αυτή εκφράζεται εύστοχα σ' ένα τετράστιχο του «Δωδεκάλογου»: «Καθώς δένω και το Λόγο,/δαίμονα και ξωτικό,/ στο χρυσό το δαχτυλίδι,/ στο Ρυθμό» (Λόγος τρίτος, τετράστιχο 7). Η Παλαμική ποιητική εξελίσσεται προχωρώντας από τον Παρνασσισμό στο Συμβολισμό. Η τεχνική του Συμβολισμού αφορά στη χρήση μιας συγκεκριμένης εικονοποιίας για να εκφραστούν αφηρημένες ιδέες και συναισθήματα (Chadwick 1981, βλ. http://www.komvos.edu.gr/diaglossiki/REVMATA/Symbolismos/Symboli...). Ο συμβολιστής ποιητής ως αντιπρόσωπος ενός υπερβατικού κόσμου, είναι σε θέση να συλλάβει, έστω και φευγαλέα, ορισμένα μηνύματα ή οράματα, τα οποία υποβάλλει εμμέσως με την ποίησή του.
Η εξέλιξη αυτή στην ποιητική του Παλαμά γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στο «Δωδεκάλογο του Γύφτου», όπου η ποίηση χρησιμοποιείται για την υποβολή ιδεών. Το βιολί στο «Δωδεκάλογο» είναι το σύμβολο της μουσικής που ο ποιητής συνδέει με την τέχνη του ενώ ο Γύφτος συμβολίζει τον υπερ-καλλιτέχνη. Με το βιολί του, δηλαδή τη μουσική και την ποίηση, θα επιδιώξει να αναγεννήσει τον κόσμο και να αναδημιουργήσει τα φθαρμένα είδωλα του πολιτισμού που είχε ήδη καταρρίψει λόγω της αναποτελεσματικότητάς τους (αγάπη, θρησκεία, πατρίδα, αρχαιότητα, γκρεμίζονται για να αναδημιουργηθούν). Έτσι ο Γύφτος δηλώνει ευθαρσώς «δε γνωρίζω από θρησκείες,/ μήτε σκύβω σε θεούς» (Λόγος Τρίτος, τετράστιχο 26) , αλλά «[…] Ξέρω/ την πανώρια μουσική/ θα τη ζήσης θεία μαζί μου/ στο δικό μου το βιολί» (Λόγος Τρίτος, τετράστιχο 15). Στον τέταρτο Λόγο «Ο Θάνατος των Θεών», ο ποιητής τιμά την έμπνευσή του με αναφορές στην ποίηση του Leconte de Lisle (ο λόγος του οποίου προβάλλει αυτούσιος ως motto στην αρχή και δημιουργικά ενσωματωμένος στα τετράστιχα 7 και 8, στ. 58-65). Την πορεία του Παλαμά από τον Παρνασσισμό στο Συμβολισμό ακολουθεί και ο ποιητής Ιωάννης Γρυπάρης, ο οποίος στη συλλογή του Σκαραβαίοι και Τερακότες ακολουθεί τις επιταγές του Παρνασσισμού, ενώ στις ποιητικές συλλογές Ιντερμέδια και Ελεγεία βρίσκεται εγγύτερα στο Συμβολισμό.
