Τα παραμύθια και η γλώσσα τους στο νηπιαγωγείο

 

Οι μέχρι τώρα μελέτες των σχολικών εγχειριδίων προσχολικής εκπαίδευσης έδειξαν πως κυριαρχεί η παρουσία και η αναπαραγωγή στερεοτύπων για τα δύο φύλα.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διερεύνηση της ύπαρξης και αναπαραγωγής στερεοτύπων μέσα στα παιδικά εικονογραφημένα παραμύθια. Σε έρευνες που είχαν διεξαχθεί παλαιότερα, φάνηκε ότι στα βιβλία, η παρουσίαση των γυναικείων χαρακτήρων ενίσχυε τα παραδοσιακά στερεότυπα των κοινωνικών ρόλων. Δηλαδή, τα αγόρια είχαν ενεργό ρόλο στην αφήγηση, ενώ οι γυναικείοι χαρακτήρες ήταν ήσσονος σημασίας ή είχαν παθητικό ρόλο σε αυτήν. Τα πεδία δραστηριοτήτων των αγοριών και των κοριτσιών περιγράφονταν επίσης στερεοτυπικά, δηλαδή, τα αγόρια δρούσαν και κινούνταν, ενώ τα κορίτσια παρουσιάζονται κατά κανόνα παθητικά. Επιπλέον, οι άνδρες παρουσιάζονταν δραστήριοι, έξυπνοι και πολυάσχολοι, ενώ οι γυναίκες ήταν αποκλειστικά σύζυγοι και μητέρες, χωρίς ιδιαίτερα πνευματικά και διανοητικά χαρίσματα, ενώ παρουσιάζονταν και σε αρκετές περιπτώσεις ως αρκετά αθώες, ακόμα και αφελείς. Αυτό που επισημάνθηκε σαν συμπέρασμα από τους ερευνητές, ήταν πως το στερεοτυπικό περιεχόμενο των βιβλίων δεν ανταποκρινόταν, στη σύγχρονη πραγματικότητα, γεγονός που δεν βοηθούσε και συχνά προκαλούσε σύγχυση στα μικρά παιδιά τα οποία δεν μπορούσαν να επεξεργαστούν τις εμπειρίες τους στα πλαίσια της σύνθετης πραγματικότητας.

Η πρώτη μελέτη που εντοπίστηκε στην Ελλάδα, για τα παιδικά παραμύθια, ήταν της Μ. Γεωργίου – Νίλσεν (1984), η οποία μελέτησε την εικόνα των δύο φύλων έτσι όπως προβάλλεται στα παραμύθια των Αδελφών Γκριμ. Παρατήρησε πως οι οικογένειες που προβάλλονταν ήταν οργανωμένες με μια παραδοσιακή πατριαρχική αυστηρή δομή. Ο πατέρας παρουσιαζόταν ως αυστηρός και ο απόλυτος αρχηγός της οικογένειας, επωμιζόταν την ηθική και οικονομική ευθύνη της οικογένειάς του και παρόλο που έδειχνε πως αγαπούσε πολύ τα παιδιά του, δεν δίσταζε να τα τιμωρήσει σκληρά σε περίπτωση ανυπακοής τους. Από την άλλη μεριά η μητέρα παρουσιαζόταν ως τρυφερή και είχε την αποκλειστική ευθύνη της φροντίδας και ανατροφής της οικογένειάς της. Η στάση της απέναντι στο σύζυγό της ήταν παθητική και υπάκουη. Ενώ, σε όποια παραμύθια πέθαινε, την θέση της έπαιρνε συνήθως μια κακιά μητριά ή μια κακιά μάγισσα. Όσον αφορά τη θέση των κοριτσιών σε αυτές τις ιστορίες, η ερευνήτρια παρατήρησε πως το βασικότερο χαρακτηριστικό τους ήταν η απαράμιλλη ομορφιά τους η οποία συνδέεται άρρηκτα με τον ευγενικό χαρακτήρα και την καλοσύνη, ενώ η ασχήμια με την κακία. Επιπλέον, η ερευνήτρια διαπίστωσε πως εφόσον οι γυναίκες ήταν κυρίως παθητικές και συχνά παρουσιάζονταν ως αφελείς, ενώ αντίθετα οι αρσενικοί ρόλοι των παραμυθιών προβάλλονταν ως θαρραλέοι, ικανοί, δραστήριοι και ευφυείς.

Σε παρόμοια μελέτη της Ζ. Σαρρή (1985), η οποία επίσης μελέτησε τα στερεότυπα των δύο φύλων στα παραμύθια των αδελφών Γκριμ, διαπιστώθηκε πως το 80% των γυναικείων ηρωίδων είναι παθητικές μέσα στην ιστορία και όσα προσόντα διέθεταν είναι δώρα της φύσης και όχι αποτέλεσμα της προσωπικής τους προσπάθειας. Επίσης, ο μοναδικός σκοπός των γυναικών – ηρωίδων παρουσιάζεται να είναι η κατάκτηση κάποιου άνδρα. Τα βασικά τους χαρακτηριστικά που τονίζονται είναι πρωτίστως η ομορφιά και ακολουθούν η υπομονή, η καλοσύνη, η αφέλεια και η έλλειψη πρωτοβουλιών. Μάλιστα στο τέλος των ιστοριών, η ανταμοιβή τους για αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ο γάμος. Η επόμενη μελέτη, της Κανατσούλη, με τίτλο «Πρόσωπα Γυναικών σε Παιδικά Λογοτεχνήματα», δεν είχε πολύ διαφορετικά αποτελέσματα, αν και παρατηρήθηκε μία προσπάθεια για αποκατάσταση της ισοτιμίας των δύο φύλων.

            Τέλος, η πιο πρόσφατη έρευνα που έχει διεξαχθεί στην Ελλάδα που αφορά την αναπαραγωγή στερεοτύπων μέσα από παιδικά παραμύθια είναι των Δερματά & Ζενέλη (2000). Σε αυτή την έρευνα επιλέχθηκαν παλαιότερα κλασσικά και πιο σύγχρονα παραμύθια και έγινε μεταξύ τους σύγκριση προκειμένου να διαπιστωθεί η αναπαραγωγή στερεοτύπων που αφορούν τους ρόλους των δύο φύλων. Αυτό που διαπιστώθηκε ήταν πως αν και σε όλα τα παραμύθια οι κεντρικές ηρωίδες είναι γυναίκες, αριθμητικά υπερτερούσαν οι ανδρικοί χαρακτήρες. Τα στερεότυπα δεν φαίνεται να έχουν αλλάξει και εξακολουθούν και σε πολλές περιπτώσεις κυριαρχούν, αν και έχει μειωθεί η έντασή τους. Αυτό βέβαια, αποτελεί ένα ενθαρρυντικό και αισιόδοξο μήνυμα για προβολή περισσότερο ισότιμων σχέσεων ανάμεσα στα δύο φύλα.

            Κλείνοντας την ανασκόπηση των ερευνών που μελετούν την αναπαραγωγή στερεοτύπων των φύλων μέσα από τα παιδικά παραμύθια, αξίζει να αναφερθεί η έρευνα της Μαραγκουδάκη (2003) που αφορούσε τα παιδικά αναγνώσματα του νηπιαγωγείου, σύμφωνα με την οποία οι νηπιαγωγοί που έλαβαν μέρος στην έρευνα δήλωσαν πως στις βιβλιοθήκες της τάξης τους υπάρχουν σχεδόν όλα τα κλασσικά παραμύθια, τόσο των αδελφών Γκριμ, όσο και άλλα, σε πολλά αντίτυπα και από διάφορες εκδόσεις. Χαρακτηριστικά, τα παραμύθια που αναφέρονταν πιο συχνά ήταν: η Χιονάτη, η Σταχτοπούτα, Η Κοκκινοσκουφίτσα, ο Κοντορεβιθούλης, η Πεντάμορφη και το τέρας, η Μαγεμένη βασιλοπούλα και ο Πρίγκιπας Βάτραχος. Επιπλέον, στα πλαίσια της συγκεκριμένης έρευνας οι νηπιαγωγοί δήλωσαν πως έχουν διαπιστώσει πως όσο πιο μεγάλη γοητεία ασκεί ένα παραμύθι στους μαθητές τόσο πιο μεγάλη είναι η επίδρασή του στη διαδικασία κοινωνικοποίησης και διαμόρφωσης της ταυτότητας του φύλου των παιδιών, καθώς αρκετά από τα παιδιά, σύμφωνα με την άποψη των νηπιαγωγών, μετά την ανάγνωση των παραμυθιών, συχνά μιμούνται τις συμπεριφορές των ρόλων. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, την επόμενη φορά λοιπόν που θα διαβάσουμε κάποιο παραμύθι στα παιδιά μας, ας αναλογιστούμε νωρίτερα την επιλογή μας…

Αρώνη Ελπίς

Βρεφονηπιαγωγός ΤΕΙ

MSc Gender Studies- University of the Aegean

πηγή:rodosforkids.gr