ΤΑ ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑΛΑΝΤΟΥΧΑ ΠΑΙΔΙΑ
Διακογεωργίου Αρχοντούλα
Δρ. του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας
του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών
Σχολική Σύμβουλος 2ης Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Σάμου
Ο όρος χαρισματικοί και ταλαντούχοι μαθητές (gifted and talented) έχει γίνει αποδεκτός σε μεγάλη κλίμακα από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα τα τελευταία χρόνια, χωρίς ίσως να είναι εξ ολοκλήρου ικανοποιητικός. Στην ελληνική νομοθεσία η κατηγορία αυτή των μαθητών αναφέρθηκε ως μαθητές με ιδιαίτερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα. Από το τμήμα Εκπαίδευσης των Ηνωμένων Πολιτειών το 1972 δόθηκε ο παρακάτω ορισμός σύμφωνα με τον οποίο «χαρισματικοί και ταλαντούχοι μαθητές, θεωρούνται αυτοί που, αφού αξιολογηθούν από ειδικευμένους επαγγελματίες, διαπιστωθεί ότι έχουν εξαιρετικές ικανότητες και είναι ικανοί για υψηλή επίδοση. Για αυτούς τους μαθητές απαιτούνται διαφοροποιημένα εκπαιδευτικά προγράμματα και υπηρεσίες από αυτά που υπάρχουν στα κοινά σχολεία, με στόχο τα προγράμματα αυτά να τους βοηθήσουν στην ανάπτυξη του εαυτού τους και της κοινωνίας. Ο μαθητές αυτοί επιδεικνύουν ή έχουν την ικανότητα να επιδείξουν υψηλές επιδόσεις α) στη γενική νοητική ικανότητα, β) στην ειδική ακαδημαϊκή επίδοση, γ) στο δημιουργικό ή παραγωγικό τρόπο σκέψης, δ) στην ηγετική ικανότητα, ε) στις οπτικές ή εκφραστικές τέχνες και στ) στον ψυχοκινητικό τομέα. Με την έμφαση που δίδεται στον εντοπισμό ταλαντούχων σε ομάδες που δεν αντιπροσωπεύονται επαρκώς με τους μέχρι τώρα ορισμούς, όπως οι μειονότητες και τα άτομα με ειδικές ανάγκες, προκύπτει η ανάγκη νέων ορισμών στο μέλλον, ώστε να εξυπηρετείται ορθότερα η ένταξη των μαθητών που πραγματικά ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία. Ένας παράγοντας που έχει επηρεάσει την εκπαιδευτική πολιτική απέναντι στους ταλαντούχους και χαρισματικούς μαθητές, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως, είναι η ιδέα ότι: «αυτοί οι μαθητές ό,τι και να κάνουν θα πετύχουν. Ας δοθεί καλύτερα βοήθεια σε αυτούς που πραγματικά τη χρειάζονται». Παρ' όλα αυτά, ακριβώς όπως άλλες ομάδες μαθητών με ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες, οι χαρισματικοί και ταλαντούχοι μαθητές έχουν και αυτοί δικαιώματα, τα οποία πρέπει να υποστηριχθούν ώστε να αναπτύξουν τις ιδιαίτερες δεξιότητες και ικανότητες που έχουν. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν επωφελούνται μόνο οι χαρισματικοί και ταλαντούχοι μαθητές από τα ειδικά υποστηρικτικά προγράμματα που προορίζονται για αυτούς, αλλά και οι υπόλοιποι μαθητές. Από τη διεθνή εμπειρία είναι διαπιστωμένο ότι τα σχολεία που ασκούν υποστηρικτική πολιτική για τους χαρισματικούς και ταλαντούχους μαθητές τους, είναι αποτελεσματικότερα στους στόχους για όλους τους μαθητές τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Renzulli «η παλίρροια όταν ανεβαίνει, παρασύρει μαζί της όλα τα πλεούμενα».
Η Kathi Kearney αναφέρει ότι «όπως κατασκευάζουμε δημόσια κτίρια προσβάσιμα στα άτομα με ειδικές ανάγκες, έτσι πρέπει να διαμορφώνουμε τάξεις προσβάσιμες σε χαρισματικά και ταλαντούχα παιδιά». Για να υπάρχει «νοητική προσβασιμότητα», πρέπει τα σχολεία να προσφέρουν σε όλους τους μαθητές πρόσβαση σε ποικίλα αναλυτικά προγράμματα, από το νηπιαγωγείο έως το πανεπιστήμιο. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείπουν το σχολείο ή την τάξη, αλλά να τους προσφέρονται και ειδικά διαμορφωμένα μαθήματα ανάλογα με το ταλέντο τους. Δεδομένου ότι τα χαρισματικά και ταλαντούχα παιδιά έχουν αποκτήσει τις μισές γνώσεις του αναλυτικού προγράμματος πριν ακόμη ξεκινήσει η σχολική χρονιά ή έχουν πολύ περισσότερες αργότερα, οι δυνατότητες που τους προσφέρονται για 'καλή μάθηση' είναι πολύ λιγότερες από εκείνες των συμμαθητών τους, εκτός και αν γίνουν εξατομικευμένες προσαρμογές στο αναλυτικό πρόγραμμα. Ο σεβασμός στη νοητική ποικιλομορφία είναι βασική αρχή σε ένα σχολικό περιβάλλον συμμετοχικής εκπαίδευσης, όπου όλοι ανήκουν, όλοι είναι ευπρόσδεκτοι και όλοι μπορούν να προσφέρουν.
Η σύγχρονη τάση να υπάρχουν ετερογενείς ομάδες συνεργατικής μάθησης στις τάξεις, όταν μόνον αυτή εφαρμόζεται, μπορεί να θεωρηθεί "εκμετάλλευση" ή τουλάχιστον λανθασμένη μεθοδολογικά, για τα χαρισματικά και ταλαντούχα παιδιά, καθώς η δυνατότητα να συνεργαστεί ένα χαρισματικό και ταλαντούχο παιδί με ένα "ικανό" συμμαθητή σε ετερογενείς ομάδες μιας κοινής τάξης δεν είναι η παιδαγωγικά ενδεικνυόμενη, όπως η σύγχρονη επιστημονική έρευνα προτείνει. Επίσης, ένα χαρισματικό και ταλαντούχο παιδί πρέπει να δαπανά τον ίδιο χρόνο με τα άλλα παιδιά σε δραστηριότητες όπως η διδασκαλία συνομηλίκων ή ως βοηθός του δασκάλου. Όπως και οι υπόλοιποι συμμαθητές του, πρέπει να έχει την ευκαιρία να μαθαίνει νέα πράγματα, αλλά με διαφορετικό ρυθμό και βάθος, καθώς και με διαφορετική θεματολογία από τους άλλους, ακολουθώντας τις ιδιαίτερες ικανότητές τους.
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των χαρισματικών παιδιών:
• Βαριούνται πολύ εύκολα τη ρουτίνα της τάξης. Μερικοί μπορεί να το εκφράσουν μεγα¬λόφωνα. Κάποιοι άλλοι μπορεί να κλειστούν στον εαυτό τους και να μη μιλούν.
• Μπορούν να εργάζονται εντατικά σε ένα μάθημα και να παραμελούν τις εργασίες και τη μελέτη σε κάποια άλλα.
• Μπορούν να χρησιμοποιήσουν το ανεπτυγμένο τους λεξιλόγιο για να "κοροϊδέψουν" αυ¬τούς που δεν έχουν αναπτυχθεί τόσο πολύ λεκτικά.
• Μπορούν να παθιαστούν τόσο πολύ με τη συζήτηση ενός θέματος που τους ενδιαφέρει, ώστε να μονοπωλήσουν τη συζήτηση ή να αρχίσουν το "κήρυγμα" ακόμα και στο δά¬σκαλο.
• Μπορεί να ενθουσιαστούν με ένα συγκεκριμένο θέμα, αλλά όταν ικανοποιηθεί το αρχι¬κό τους ενδιαφέρον αρνούνται να κάνουν την επιπλέον δουλειά που σχετίζεται με το θέμα. Ο βαθμός προσκόλλησής τους στα μαθήματα είναι μικρός.
• Μπορούν να αρνούνται ή να δυσανασχετούν όταν πρέπει να συνεργαστούν με άλλους που δεν έχουν τόσο ανεπτυγμένες ικανότητες και μπορεί να εκφράσουν τη διαφωνία τους με λέξεις ή με ενδείξεις.
• Μπορούν να κατέχουν πολλές γνώσεις γύρω από πολλά θέματα και ενδέχεται να διορ¬θώνουν τους ενηλίκους (και τους συνομηλίκους τους) θεωρώντας ότι τους δίνουν λανθασμένες ή ημιτελείς πληροφορίες.
• Μπορούν να χρησιμοποιήσουν την ανεπτυγμένη αίσθηση του χιούμορ και της πονηριάς τους για να εκφοβίσουν, να χρησιμοποιήσουν ή να ντροπιάσουν τους άλλους.
• Μπορούν να είναι σίγουροι και παθιασμένοι με τις απόψεις τους σχετικά με συγκεκριμένα πολιτικά, κοινωνικά ή ηθικά ζητήματα και να εκφράζουν τις απόψεις τους ανοιχτά απο¬μακρύνοντας τους εαυτούς τους από τους συμμαθητές τους, που δε συμμερίζονται (ή δεν ενδιαφέρονται) για αυτά τα θέματα.
• Μπορούν να προτιμούν να δουλεύουν αυτόνομα και να αντιπαθούν κάθε ενήλικο που θέλει να τους "βάλει σε μια σειρά" ακολουθώντας μια διαδικασία με την οποία διαφω¬νούν.
Ορισμένες από αυτές τις αρνητικές συμπεριφορές μπορεί να οφείλονται στο ότι τα χαρι¬σματικά και ταλαντούχα αυτά παιδιά έχουν συναισθηματικές ή πνευματικές ανάγκες που δεν καλύπτονται στο σπίτι ή το σχολείο. Παρότι η αλαζονική συμπεριφορά δεν πρέπει να γίνει α¬νεκτή και η ακαδημαϊκή αδιαφορία δεν πρέπει να αγνοηθεί, είναι καλό οι εκπαιδευτικοί να γνωρίζουν ότι πηγή αυτών των προβλημάτων μπορεί να είναι η απογοήτευση και όχι κάποια συναισθηματική διαταραχή.
Σε θέματα που αφορούν τη μάθηση:
• Μαθαίνουν γρήγορα, αντιλαμβάνονται εύκολα προχωρημένα θέματα
• Εκδηλώνουν διορατικότητα και φαντασία για τις σχέσεις που συνδέουν το αίτιο με το αποτέλεσμα
• Επιμένουν στην ολοκλήρωση καθηκόντων
• Αντιλαμβάνονται το πρόβλημα εύκολα και παίρνουν πρωτοβουλίες.
• Μαθαίνουν τις βασικές δεξιότητες γρήγορα και με λίγη εξάσκηση
• Δείχνουν απροθυμία να εξασκήσει δεξιότητες που έχει ήδη κατακτήσει, θεωρώντας την εξάσκηση μάταιη
• Ακολουθούν εύκολα σύνθετες οδηγίες
• Δομούν και χειρίζονται υψηλού επιπέδου αφηρημένες έννοιες
• Μπορούν να ασχοληθούν με περισσότερες από μία ιδέες τη φορά
• Διαθέτουν ισχυρές δεξιότητες κριτικής ανάπτυξης και κάνει αυτοκριτική
• Έχουν εκπληκτική αντίληψη και έντονη διορατικότητα
• Είναι παρατηρητές σε εγρήγορση, παρατηρούν τη λεπτομέρεια και αντιλαμβάνονται γρή¬γορα τις ομοιότητες και διαφορές
• δείχνει φυσική και πνευματική ανησυχία, είναι σπάνια παθητικός μαθητής, όταν του δοθεί ενθάρρυνση
• Έχουν εκτεταμένες γενικές γνώσεις (συχνά ξέρει περισσότερα από το δάσκαλο) και βρί¬σκει την τάξη επιφανειακή
• Διερευνούν ποικίλα και ειδικά ενδιαφέροντα, συχνά σε μεγάλο βάθος
• Μαθαίνουν και θυμούνται πληροφορίες γρήγορα, φαίνεται ότι δε χρειάζονται επανάληψη και δεν αντέχει την επανάληψη
• Μαθαίνουν να διαβάζουν γρήγορα, θυμούνται αυτό που διαβάζουν με λεπτομέρεια
• Έχουν προχωρημένη κατανόηση και χρήση της γλώσσας, αλλά μερικές φορές διστάζουν όταν η σωστή λέξη χρησιμοποιείται περιστασιακά
• Δίνουν πολύ μεγάλη σημασία σε μια ιστορία ή ένα έργο και συνεχίζει την ιστορία
• Δείχνουν πλούσια φαντασία στην καθημερινή γλώσσα και σε καταιγισμό ιδεών
• Μπορούν να κάνουν ασυνήθιστες (ακόμα και αμήχανες) ερωτήσεις ή να κάνουν ασυνήθιστες παρατηρήσεις σε συζητήσεις μέσα στην τάξη
• Έχουν ιδιαίτερη περιέργεια και θέλουν συνέχεια να ξέρουν τους λόγους
• Η πνευματική τους ταχύτητα είναι μεγαλύτερη από την ικανότητα του στο γράψιμο, για αυτό είναι συχνά απρόθυμοι να γράφει σε μάκρος
• Προτιμούν να μιλάνε παρά να γράφουν και μιλάνε με ταχύτητα, και ευφράδεια
Σε θέματα που αφορούν τη συμπεριφορά
• Θέτουν πολύ υψηλούς προσωπικούς στόχους και μπορεί να είναι τελειομανείς
• Κυνηγούν την επιτυχία και διστάζει να επιχειρήσει κάτι στο οποίο μπορεί να αποτύχει
• Έχουν αίσθηση του χιούμορ και του αρέσουν τα λογοπαίγνια
• Αφαιρούνται και φαίνονται χαμένα σε άλλον κόσμο
• Ακούνε ένα μόνο μέρος της εξήγησης και φαίνεται να έχουν μερικές φορές έλλειψη συ¬γκέντρωσης, αλλά όταν τους ρωτούν, συνήθως γνωρίζουν την απάντηση
• Προτιμούν συχνά τη συντροφιά των μεγαλύτερων μαθητών και των ενηλίκων
• Όταν βρίσκουν ενδιαφέρον, απορροφώνται για μεγάλες περιόδους
• Εμμένουν στις δικές τους πεποιθήσεις
• Δείχνουν ευαισθησία και αντιδρούν έντονα σε θέματα που τους προκαλούν άγχος ή αδικία
• Δείχνουν ευαισθησία, κατανόηση και συμπάθεια στους άλλους και αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο
• Δείχνουν ασυνήθιστο ενδιαφέρον σε προβλήματα ενηλίκων, όπως σημαντικά σύγχρονα θέματα
Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη δημιουργίας διαφοροποιημένου προγράμματος, το οποίο θα περιγράψει το θεωρητικό πλαίσιο και τις εξειδικευμένες δραστηριότητες εμπλουτισμού της διδακτικής διαδικασίας και ανάγκη εξοικείωσης των εκπαιδευτικών με μεθόδους όπως η εξατομίκευση της παιδαγωγικής και διδακτικής διαδικασίας στην κοινή τάξη, φιλοσοφία στην οποία συγκλίνει η διεθνής επιστημονική εκπαιδευτική κοινότητα. Για να λειτουργήσει επιτυχώς η διαφοροποιημένη διδασκαλία, απαιτείται κατάλληλη υποδομή, διαφοροποιημένο πρόγραμμα, επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για την εφαρμογή κατάλληλων στρατηγικών και τεχνικών, διδακτικό υλικό και υλικοτεχνική υποδομή Όπως είναι γνωστό, η διαχείριση ή η αντιμετώπιση των διαφορών ή των αντιθέσεων μέσα στην τάξη αποτελεί ένα από τα φλέγοντα ζητήματα, όχι μόνο στις τάξεις της χώρας μας, αλλά και στις σχολικές τάξεις άλλων χωρών. Η συμμετοχή μπορεί να οργανωθεί με διάφορους τρόπους και σε πολλά επίπεδα, αλλά στο τέλος ο εκπαιδευτικός βρίσκεται αντιμέτωπος με μια μεγάλη πρόκληση μέσα στην τάξη και έχει να προσαρμόσει ή να προετοιμάσει το αναλυτικό πρόγραμμα με τέτοιο τρόπο, ώστε να ικανοποιούνται επαρκώς οι ανάγκες όλων των μαθητών: αυτών με ειδικές ανάγκες, των χαρισματικών και των συμμαθητών τους. Με άλλα λόγια, η διαχείριση των διαφορών είναι το κυρίαρχο θέμα στο επίπεδο της οικογένειας αλλά και του σχολείου.
Διακογεωργίου Αρχοντούλα
Διακογεωργίου Αρχοντούλα
Δρ. του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας
του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών
Σχολική Σύμβουλος 2ης Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Σάμου
Ο όρος χαρισματικοί και ταλαντούχοι μαθητές (gifted and talented) έχει γίνει αποδεκτός σε μεγάλη κλίμακα από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα τα τελευταία χρόνια, χωρίς ίσως να είναι εξ ολοκλήρου ικανοποιητικός. Στην ελληνική νομοθεσία η κατηγορία αυτή των μαθητών αναφέρθηκε ως μαθητές με ιδιαίτερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα. Από το τμήμα Εκπαίδευσης των Ηνωμένων Πολιτειών το 1972 δόθηκε ο παρακάτω ορισμός σύμφωνα με τον οποίο «χαρισματικοί και ταλαντούχοι μαθητές, θεωρούνται αυτοί που, αφού αξιολογηθούν από ειδικευμένους επαγγελματίες, διαπιστωθεί ότι έχουν εξαιρετικές ικανότητες και είναι ικανοί για υψηλή επίδοση. Για αυτούς τους μαθητές απαιτούνται διαφοροποιημένα εκπαιδευτικά προγράμματα και υπηρεσίες από αυτά που υπάρχουν στα κοινά σχολεία, με στόχο τα προγράμματα αυτά να τους βοηθήσουν στην ανάπτυξη του εαυτού τους και της κοινωνίας. Ο μαθητές αυτοί επιδεικνύουν ή έχουν την ικανότητα να επιδείξουν υψηλές επιδόσεις α) στη γενική νοητική ικανότητα, β) στην ειδική ακαδημαϊκή επίδοση, γ) στο δημιουργικό ή παραγωγικό τρόπο σκέψης, δ) στην ηγετική ικανότητα, ε) στις οπτικές ή εκφραστικές τέχνες και στ) στον ψυχοκινητικό τομέα. Με την έμφαση που δίδεται στον εντοπισμό ταλαντούχων σε ομάδες που δεν αντιπροσωπεύονται επαρκώς με τους μέχρι τώρα ορισμούς, όπως οι μειονότητες και τα άτομα με ειδικές ανάγκες, προκύπτει η ανάγκη νέων ορισμών στο μέλλον, ώστε να εξυπηρετείται ορθότερα η ένταξη των μαθητών που πραγματικά ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία. Ένας παράγοντας που έχει επηρεάσει την εκπαιδευτική πολιτική απέναντι στους ταλαντούχους και χαρισματικούς μαθητές, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως, είναι η ιδέα ότι: «αυτοί οι μαθητές ό,τι και να κάνουν θα πετύχουν. Ας δοθεί καλύτερα βοήθεια σε αυτούς που πραγματικά τη χρειάζονται». Παρ' όλα αυτά, ακριβώς όπως άλλες ομάδες μαθητών με ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες, οι χαρισματικοί και ταλαντούχοι μαθητές έχουν και αυτοί δικαιώματα, τα οποία πρέπει να υποστηριχθούν ώστε να αναπτύξουν τις ιδιαίτερες δεξιότητες και ικανότητες που έχουν. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν επωφελούνται μόνο οι χαρισματικοί και ταλαντούχοι μαθητές από τα ειδικά υποστηρικτικά προγράμματα που προορίζονται για αυτούς, αλλά και οι υπόλοιποι μαθητές. Από τη διεθνή εμπειρία είναι διαπιστωμένο ότι τα σχολεία που ασκούν υποστηρικτική πολιτική για τους χαρισματικούς και ταλαντούχους μαθητές τους, είναι αποτελεσματικότερα στους στόχους για όλους τους μαθητές τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Renzulli «η παλίρροια όταν ανεβαίνει, παρασύρει μαζί της όλα τα πλεούμενα».
Η Kathi Kearney αναφέρει ότι «όπως κατασκευάζουμε δημόσια κτίρια προσβάσιμα στα άτομα με ειδικές ανάγκες, έτσι πρέπει να διαμορφώνουμε τάξεις προσβάσιμες σε χαρισματικά και ταλαντούχα παιδιά». Για να υπάρχει «νοητική προσβασιμότητα», πρέπει τα σχολεία να προσφέρουν σε όλους τους μαθητές πρόσβαση σε ποικίλα αναλυτικά προγράμματα, από το νηπιαγωγείο έως το πανεπιστήμιο. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείπουν το σχολείο ή την τάξη, αλλά να τους προσφέρονται και ειδικά διαμορφωμένα μαθήματα ανάλογα με το ταλέντο τους. Δεδομένου ότι τα χαρισματικά και ταλαντούχα παιδιά έχουν αποκτήσει τις μισές γνώσεις του αναλυτικού προγράμματος πριν ακόμη ξεκινήσει η σχολική χρονιά ή έχουν πολύ περισσότερες αργότερα, οι δυνατότητες που τους προσφέρονται για 'καλή μάθηση' είναι πολύ λιγότερες από εκείνες των συμμαθητών τους, εκτός και αν γίνουν εξατομικευμένες προσαρμογές στο αναλυτικό πρόγραμμα. Ο σεβασμός στη νοητική ποικιλομορφία είναι βασική αρχή σε ένα σχολικό περιβάλλον συμμετοχικής εκπαίδευσης, όπου όλοι ανήκουν, όλοι είναι ευπρόσδεκτοι και όλοι μπορούν να προσφέρουν.
Η σύγχρονη τάση να υπάρχουν ετερογενείς ομάδες συνεργατικής μάθησης στις τάξεις, όταν μόνον αυτή εφαρμόζεται, μπορεί να θεωρηθεί "εκμετάλλευση" ή τουλάχιστον λανθασμένη μεθοδολογικά, για τα χαρισματικά και ταλαντούχα παιδιά, καθώς η δυνατότητα να συνεργαστεί ένα χαρισματικό και ταλαντούχο παιδί με ένα "ικανό" συμμαθητή σε ετερογενείς ομάδες μιας κοινής τάξης δεν είναι η παιδαγωγικά ενδεικνυόμενη, όπως η σύγχρονη επιστημονική έρευνα προτείνει. Επίσης, ένα χαρισματικό και ταλαντούχο παιδί πρέπει να δαπανά τον ίδιο χρόνο με τα άλλα παιδιά σε δραστηριότητες όπως η διδασκαλία συνομηλίκων ή ως βοηθός του δασκάλου. Όπως και οι υπόλοιποι συμμαθητές του, πρέπει να έχει την ευκαιρία να μαθαίνει νέα πράγματα, αλλά με διαφορετικό ρυθμό και βάθος, καθώς και με διαφορετική θεματολογία από τους άλλους, ακολουθώντας τις ιδιαίτερες ικανότητές τους.
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των χαρισματικών παιδιών:
• Βαριούνται πολύ εύκολα τη ρουτίνα της τάξης. Μερικοί μπορεί να το εκφράσουν μεγα¬λόφωνα. Κάποιοι άλλοι μπορεί να κλειστούν στον εαυτό τους και να μη μιλούν.
• Μπορούν να εργάζονται εντατικά σε ένα μάθημα και να παραμελούν τις εργασίες και τη μελέτη σε κάποια άλλα.
• Μπορούν να χρησιμοποιήσουν το ανεπτυγμένο τους λεξιλόγιο για να "κοροϊδέψουν" αυ¬τούς που δεν έχουν αναπτυχθεί τόσο πολύ λεκτικά.
• Μπορούν να παθιαστούν τόσο πολύ με τη συζήτηση ενός θέματος που τους ενδιαφέρει, ώστε να μονοπωλήσουν τη συζήτηση ή να αρχίσουν το "κήρυγμα" ακόμα και στο δά¬σκαλο.
• Μπορεί να ενθουσιαστούν με ένα συγκεκριμένο θέμα, αλλά όταν ικανοποιηθεί το αρχι¬κό τους ενδιαφέρον αρνούνται να κάνουν την επιπλέον δουλειά που σχετίζεται με το θέμα. Ο βαθμός προσκόλλησής τους στα μαθήματα είναι μικρός.
• Μπορούν να αρνούνται ή να δυσανασχετούν όταν πρέπει να συνεργαστούν με άλλους που δεν έχουν τόσο ανεπτυγμένες ικανότητες και μπορεί να εκφράσουν τη διαφωνία τους με λέξεις ή με ενδείξεις.
• Μπορούν να κατέχουν πολλές γνώσεις γύρω από πολλά θέματα και ενδέχεται να διορ¬θώνουν τους ενηλίκους (και τους συνομηλίκους τους) θεωρώντας ότι τους δίνουν λανθασμένες ή ημιτελείς πληροφορίες.
• Μπορούν να χρησιμοποιήσουν την ανεπτυγμένη αίσθηση του χιούμορ και της πονηριάς τους για να εκφοβίσουν, να χρησιμοποιήσουν ή να ντροπιάσουν τους άλλους.
• Μπορούν να είναι σίγουροι και παθιασμένοι με τις απόψεις τους σχετικά με συγκεκριμένα πολιτικά, κοινωνικά ή ηθικά ζητήματα και να εκφράζουν τις απόψεις τους ανοιχτά απο¬μακρύνοντας τους εαυτούς τους από τους συμμαθητές τους, που δε συμμερίζονται (ή δεν ενδιαφέρονται) για αυτά τα θέματα.
• Μπορούν να προτιμούν να δουλεύουν αυτόνομα και να αντιπαθούν κάθε ενήλικο που θέλει να τους "βάλει σε μια σειρά" ακολουθώντας μια διαδικασία με την οποία διαφω¬νούν.
Ορισμένες από αυτές τις αρνητικές συμπεριφορές μπορεί να οφείλονται στο ότι τα χαρι¬σματικά και ταλαντούχα αυτά παιδιά έχουν συναισθηματικές ή πνευματικές ανάγκες που δεν καλύπτονται στο σπίτι ή το σχολείο. Παρότι η αλαζονική συμπεριφορά δεν πρέπει να γίνει α¬νεκτή και η ακαδημαϊκή αδιαφορία δεν πρέπει να αγνοηθεί, είναι καλό οι εκπαιδευτικοί να γνωρίζουν ότι πηγή αυτών των προβλημάτων μπορεί να είναι η απογοήτευση και όχι κάποια συναισθηματική διαταραχή.
Σε θέματα που αφορούν τη μάθηση:
• Μαθαίνουν γρήγορα, αντιλαμβάνονται εύκολα προχωρημένα θέματα
• Εκδηλώνουν διορατικότητα και φαντασία για τις σχέσεις που συνδέουν το αίτιο με το αποτέλεσμα
• Επιμένουν στην ολοκλήρωση καθηκόντων
• Αντιλαμβάνονται το πρόβλημα εύκολα και παίρνουν πρωτοβουλίες.
• Μαθαίνουν τις βασικές δεξιότητες γρήγορα και με λίγη εξάσκηση
• Δείχνουν απροθυμία να εξασκήσει δεξιότητες που έχει ήδη κατακτήσει, θεωρώντας την εξάσκηση μάταιη
• Ακολουθούν εύκολα σύνθετες οδηγίες
• Δομούν και χειρίζονται υψηλού επιπέδου αφηρημένες έννοιες
• Μπορούν να ασχοληθούν με περισσότερες από μία ιδέες τη φορά
• Διαθέτουν ισχυρές δεξιότητες κριτικής ανάπτυξης και κάνει αυτοκριτική
• Έχουν εκπληκτική αντίληψη και έντονη διορατικότητα
• Είναι παρατηρητές σε εγρήγορση, παρατηρούν τη λεπτομέρεια και αντιλαμβάνονται γρή¬γορα τις ομοιότητες και διαφορές
• δείχνει φυσική και πνευματική ανησυχία, είναι σπάνια παθητικός μαθητής, όταν του δοθεί ενθάρρυνση
• Έχουν εκτεταμένες γενικές γνώσεις (συχνά ξέρει περισσότερα από το δάσκαλο) και βρί¬σκει την τάξη επιφανειακή
• Διερευνούν ποικίλα και ειδικά ενδιαφέροντα, συχνά σε μεγάλο βάθος
• Μαθαίνουν και θυμούνται πληροφορίες γρήγορα, φαίνεται ότι δε χρειάζονται επανάληψη και δεν αντέχει την επανάληψη
• Μαθαίνουν να διαβάζουν γρήγορα, θυμούνται αυτό που διαβάζουν με λεπτομέρεια
• Έχουν προχωρημένη κατανόηση και χρήση της γλώσσας, αλλά μερικές φορές διστάζουν όταν η σωστή λέξη χρησιμοποιείται περιστασιακά
• Δίνουν πολύ μεγάλη σημασία σε μια ιστορία ή ένα έργο και συνεχίζει την ιστορία
• Δείχνουν πλούσια φαντασία στην καθημερινή γλώσσα και σε καταιγισμό ιδεών
• Μπορούν να κάνουν ασυνήθιστες (ακόμα και αμήχανες) ερωτήσεις ή να κάνουν ασυνήθιστες παρατηρήσεις σε συζητήσεις μέσα στην τάξη
• Έχουν ιδιαίτερη περιέργεια και θέλουν συνέχεια να ξέρουν τους λόγους
• Η πνευματική τους ταχύτητα είναι μεγαλύτερη από την ικανότητα του στο γράψιμο, για αυτό είναι συχνά απρόθυμοι να γράφει σε μάκρος
• Προτιμούν να μιλάνε παρά να γράφουν και μιλάνε με ταχύτητα, και ευφράδεια
Σε θέματα που αφορούν τη συμπεριφορά
• Θέτουν πολύ υψηλούς προσωπικούς στόχους και μπορεί να είναι τελειομανείς
• Κυνηγούν την επιτυχία και διστάζει να επιχειρήσει κάτι στο οποίο μπορεί να αποτύχει
• Έχουν αίσθηση του χιούμορ και του αρέσουν τα λογοπαίγνια
• Αφαιρούνται και φαίνονται χαμένα σε άλλον κόσμο
• Ακούνε ένα μόνο μέρος της εξήγησης και φαίνεται να έχουν μερικές φορές έλλειψη συ¬γκέντρωσης, αλλά όταν τους ρωτούν, συνήθως γνωρίζουν την απάντηση
• Προτιμούν συχνά τη συντροφιά των μεγαλύτερων μαθητών και των ενηλίκων
• Όταν βρίσκουν ενδιαφέρον, απορροφώνται για μεγάλες περιόδους
• Εμμένουν στις δικές τους πεποιθήσεις
• Δείχνουν ευαισθησία και αντιδρούν έντονα σε θέματα που τους προκαλούν άγχος ή αδικία
• Δείχνουν ευαισθησία, κατανόηση και συμπάθεια στους άλλους και αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο
• Δείχνουν ασυνήθιστο ενδιαφέρον σε προβλήματα ενηλίκων, όπως σημαντικά σύγχρονα θέματα
Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη δημιουργίας διαφοροποιημένου προγράμματος, το οποίο θα περιγράψει το θεωρητικό πλαίσιο και τις εξειδικευμένες δραστηριότητες εμπλουτισμού της διδακτικής διαδικασίας και ανάγκη εξοικείωσης των εκπαιδευτικών με μεθόδους όπως η εξατομίκευση της παιδαγωγικής και διδακτικής διαδικασίας στην κοινή τάξη, φιλοσοφία στην οποία συγκλίνει η διεθνής επιστημονική εκπαιδευτική κοινότητα. Για να λειτουργήσει επιτυχώς η διαφοροποιημένη διδασκαλία, απαιτείται κατάλληλη υποδομή, διαφοροποιημένο πρόγραμμα, επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για την εφαρμογή κατάλληλων στρατηγικών και τεχνικών, διδακτικό υλικό και υλικοτεχνική υποδομή Όπως είναι γνωστό, η διαχείριση ή η αντιμετώπιση των διαφορών ή των αντιθέσεων μέσα στην τάξη αποτελεί ένα από τα φλέγοντα ζητήματα, όχι μόνο στις τάξεις της χώρας μας, αλλά και στις σχολικές τάξεις άλλων χωρών. Η συμμετοχή μπορεί να οργανωθεί με διάφορους τρόπους και σε πολλά επίπεδα, αλλά στο τέλος ο εκπαιδευτικός βρίσκεται αντιμέτωπος με μια μεγάλη πρόκληση μέσα στην τάξη και έχει να προσαρμόσει ή να προετοιμάσει το αναλυτικό πρόγραμμα με τέτοιο τρόπο, ώστε να ικανοποιούνται επαρκώς οι ανάγκες όλων των μαθητών: αυτών με ειδικές ανάγκες, των χαρισματικών και των συμμαθητών τους. Με άλλα λόγια, η διαχείριση των διαφορών είναι το κυρίαρχο θέμα στο επίπεδο της οικογένειας αλλά και του σχολείου.
Διακογεωργίου Αρχοντούλα
