18 Ιανουαρίου 2008

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ "ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΟΜΙΛΟΥ"

Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΙΔΡΥΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ

ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΛΗΝΟ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΔΕΛΜΟΥΖΟ-ΜΑΝΟΛΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ

Ο Δημήτρης Γληνός, τον οποίο η Ρόζα Ιμβριώτη χαρακτήρισε «προμηθεϊκή προσωπικότητα», είναι μία από αυτές τις αρκετά σπάνιες περιπτώσεις διανοουμένων, που η πορεία τους προς τα αριστερά δεν ήταν στιγμιαία και πρόσκαιρη, αλλά βαθιά και καθοριστική, τόσο που δεν έκανε ποτέ πια πίσω ακόμα και μπροστά στις πιο επώδυνες συνέπειες της επιλογής του. Σε γράμμα του προς νέους φοιτητές το 1932 θα πει: «Οι δρόμοι που ανοίγονται σήμερα μπροστά σας δεν είναι πολλοί, είναι δύο. Είτε θελήσετε να τους αναγνωρίσετε είτε όχι είτε προσπαθήσουν να σας τους κρύψουν μέσα στην ομίχλη ιδεαλιστικών σοφισμάτων, οι δρόμοι, που ανοίγονται μπροστά σας, είναι και μένουνε δύο: ή θα πάτε με το μέρος της συντήρησης και της αντίδρασης ή θα πάτε με το μέρος της επανάστασης. Tertium nοn datur (τρίτος δεν υπάρχει)».
Ο Δημήτρης Γληνός (1882-1943) διάλεξε το μέρος της επανάστασης, της μαρξιστικής ιδεολογίας μετά από μια βαθμιαία πορεία συνειδητοποίησης των κοινωνικών καταστάσεων, ξεκινώντας από τον τομέα του, την εκπαίδευση .
Στους πνευματικούς αγώνες του τόπου εμφανίζεται γύρω στα 1910 και έμεινε εκεί εξέχουσα μορφή μέχρι το θάνατό του το 1943. Ανάμεσα σε αυτές τις δύο χρονολογίες όμως συντελείται μια μεγάλη, ριζική αλλαγή. Αφήνει το χώρο της αστικής δημοκρατικής διανόησης και περνάει στην άλλη όχθη, στη μαρξιστική-λενινιστική κοσμοθεωρία: ένα βήμα με σοβαρές συνέπειες εκείνη την εποχή: διώξεις, φυλακίσεις, εξορίες, σακάτεμα της υγείας του, τελικά και η αιτία του πρόωρου θανάτου.
Από το 1910 μέχρι το 1925 περίπου ο Γληνός είναι ένας δημοκράτης αστός διανοητής που συμμετέχει ενεργά στους αγώνες μιας μερίδας της αστικής τάξης για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας. Από το 1917 ήδη (Οκτωβριανή Επανάσταση) έχουμε τα πρώτα σημάδια μιας μεταστροφής, που από το 1924 αρχίζει να φανερώνεται πλέον πιο καθαρά. Μπροστά στο κοσμοϊστορικό αυτό γεγονός, που έδωσε μια τεράστια ώθηση στο παγκόσμιο επαναστατικό κίνημα, αλλά και έχοντας επιλύσει, προς όφελός της, τη διαπάλη με τα όποια πολιτικά κατάλοιπα προηγούμενων οικονομικο-κοινωνικών σχηματισμών, η αστική τάξη της χώρας δείχνει τον πραγματικό της εαυτό, τη συντήρηση. Την απασχολεί πριν απ' όλα η εδραίωση του καθεστώτος της, η επιβίωσή της στο παγκόσμιο γίγνεσθαι και η κάθε προοδευτικότητά της είναι πια πολυτέλεια. Από τη συντήρηση περνάει σύντομα στο πισωγύρισμα, στην αντίδραση, στα κατασταλτικά μέτρα για να δαμάσει το νέο κίνδυνο για την ίδια την ύπαρξή της.
Έτσι οι δύο δρόμοι χωρίζουν πολύ πιο καθαρά απ' ό,τι πριν. Αυτό σημαίνει μια μεγάλη ευκαιρία για καθαρές επιλογές. Και ο Γληνός υπάκουσε σε αυτό το κέλευσμα της εποχής του. Στον Εκπαιδευτικό Όμιλο, εκείνη την περίοδο, γίνονται έντονες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις. Ο συντηρητικός αστός δημοτικιστής Δελμούζος με τους ομοϊδεάτες του (κάποτε πρωτοπόροι στον τομέα της παιδείας) θέλουν να αναθεωρήσουν την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση στην κατεύθυνση ενός «υπερταξικού», «υπερκομματικού» σχολείου περιορίζοντας την «προοδευτικότητά» τους στο αίτημα της καθιέρωσης της Δημοτικής (μέχρι και ο Μεταξάς ήταν δημοτικιστής!). Υπερτόνιζαν ταυτόχρονα τη σημασία της διδασκαλίας των Θρησκευτικών και των λεγόμενων εθνικών μαθημάτων και μάλιστα με απομνημόνευση. Αυτό ήταν το περιεχόμενο της υπερταξικότητας και της υπερκομματικότητας! Το ίδιο ιδεολόγημα έχει επαναληφθεί και επαναλαμβάνεται μέχρι σήμερα, άλλοτε πιο προβεβλημένα, άλλοτε πιο συγκαλυμμένα, ανάλογα με τις ανάγκες της επικράτησης των αστικών ιδεών. Πάντα το αστικό αίτημα για υπερταξικότητα, υπερκομματικότητα ή και για αποϊδεολογικοποίηση είναι ιδιαίτερα ταξικό, κομματικό και ιδεολογικό. Εννοούν, βεβαίως, την επικράτηση της δικής τους ιδεολογίας, αυτής του καπιταλισμού και την εξαφάνιση της μαρξιστικής. Την επιθυμία τους αυτή τη συγκαλύπτουν με τους γενικούς όρους για να μην κατονομαστεί ανοιχτά αυτό που θέλουν, κάτι που θα προκαλούσε περισσότερες αντιδράσεις.
Οι αστοί δημοτικιστές κήρυξαν λοιπόν τη θεωρία της «Νεοελληνικής πραγματικότητας». Ποια πραγματικότητα όμως; Ο Δημήτρης Γληνός είπε, ότι επρόκειτο για «ένα είδος ξαναγυρισμού στα στοιχεία του ποιμενικογεωργικού πολιτισμού της Τουρκοκρατίας». Όταν η άρχουσα τάξη ενός τόπου νιώθει την ανάγκη να ανατρέξει, να βρει καταφύγιο σε στείρες συντηρητικές μορφές από το παρελθόν, σημαίνει ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο. Το 1927 διασπάται ο Εκπαιδευτικός Όμιλος και οι δύο κόσμοι χωρίζονται. Στις αρχές του 1928, ο Γληνός έκανε την ανοιχτή του εξομολόγηση σε μια ιστορική συζήτηση στον Εκπαιδευτικό Όμιλο: «Η ψυχή μου είναι με τους αδικημένους». Και, πριν από το θάνατό του το 1943, ερωτώμενος από φίλους του για τη διάσπαση τότε στον Εκπαιδευτικό Όμιλο, απαντάει: «Δε γινόταν πια τίποτε. Δυστυχώς ο φίλος μου ο Αλέκος (εννοούσε το Δελμούζο, που τον εκτιμούσε και πάντα με πίκρα αναφερόταν στην ιδεολογική τους διαμάχη) ήταν αδιάλλακτος! Έβλεπα πια καθαρά πως κυλούσα την πέτρα του Σίσυφου. Έτσι χώρισαν οι δρόμοι μας»!

ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ